Bert Damwijk

Het oorlogsverhaal van Bert Damwijk uit het Groningse Hoogkerk. Hij is op Java in Nederlands-Indië geboren. Zijn oorlogsverhaal is opgetekend door beeldend kunstenaar Egbert Pikkemaat voor zijn expositie-project 'Oorlogsverhalen van Indische en Molukse Groningers'

Voor de oorlog

Bert Damwijk (foto rechts) wordt geboren in Buitenzorg (Bogor). Direct na zijn geboorte wordt hij afgestaan aan oom Dirk en zijn vrouw, tante Nah. Zij wonen aan de Pasar Bangweg 15 in Batavia. Er wordt goed voor hem gezorgd en hij beschouwt hen als zijn vader en moeder. Oom Dirk was de oudste broer uit het gezin van zijn biologische vader. Tante Nah was deels van Chinese afkomst. Haar hele leven is zij erg belangrijk voor Bert geweest totdat ze in 1984 is overleden. Zo groeide Bert voor de oorlog op in Batavia in een gegoede wijk. Vlak voor de oorlog uitbrak, zag Bert zijn Japanse buren vertrekken naar Japan.

Japanse inval

In februari 1942 vielen de Japanners binnen op Borneo (Kalimantan). Nadat de Japanners Nederlands Indië hadden bezet, kon het gezin van oom Dirk en tante Nah buiten het kamp in hun familiehuis blijven wonen. Het viel Bert op dat de soldaten erg lief waren voor kinderen. Ze waren erg gedisciplineerd. Regelmatig kwamen ze bij hun thuis naar de radio luisteren om de ‘Tjasso’ - een soort Japanse gymnastiek - te oefenen op marsmuziek.

Kempetai

Leden van de Kempetai waren minder vriendelijk. Zij vormden, samen met inlandse Heiho’s, de Japanse militaire politie. Belangrijk was dat je op tijd boog wanneer er een Jap in het zicht was, anders werd je vastgebonden aan een paal en moest je voor straf een uur lang in de zon kijken.
 

Birma-spoorweg

Berts biologische vader werd in Medan (Sumatra) door de Japanners krijgsgevangen gemaakt en overgebracht naar Siam om te werken aan de Birma-spoorweg.
Hij heeft de ontberingen overleefd en kwam  na de oorlog terug naar Batavia, waar hij zich met drie broers en zussen van Bert bij het gezin van zijn schoonzus voegde, dat inmiddels in een beveiligd opvangkamp, het '10e Bataljon’, woonde.
(Foto rechts: expositie 'Oorlogsverhalen van Indische en Molukse Groningers' in het Floreshuis) 

Bersiap

Ze waren daar met de kinderen naartoe gevlucht, nadat oom Dirk (tijdens de bersiap-red.) bij een overval op zijn huis voor de ogen van zijn gezin was doodgeschoten door Pelopors, die streden voor een zelfstandige staat Indonesië. Er waren ook wraakacties: binnen het opvangkamp ontpopte een KNIL-militair, een zeker Kaki Pana, zich als commandant van een groepje militairen. Zij bestormden het gebouw van waaruit het kamp werd beschoten. Alle daarin aanwezige Indonesiërs werden gefusilleerd. Bert realiseerde zich pas veel later, dat het misschien een oorlogsmisdaad was: “Elke oorlog is cru. Geweld ontstaat in een spiraal van actie en reactie. Mensen worden zo getergd dat men niet meer in staat is om deze gebeurtenissen als mogelijke oorlogsmisdaden te zien. Logischerwijze  kunnen andere mensen zich dat moeilijk voorstellen. Het perspectief van waaruit je een gebeurtenis bekijkt, verandert naar gelang de omstandigheden waarin een mens verkeert. Dit verklaart ook dat Kapitein Westerling door ons destijds als held werd beschouwd.”

Na de oorlog in Soerabaja

Na de Japanse capitulatie volgt Bert de zeevaart opleiding aan de Koningin Wilhelminaschool (KWS) in Batavia. Hij leert zijn vrouw kennen, die aldaar in het militaire hospitaal werkt als verpleegster.
Ze trouwen en direct na hun huwelijk monstert Bert als 2e werktuigkundige aan op het moterschip ‘De Oranje’ van de Koninklijke Paketvaart-Maatschappij (KPM). In1953 wordt hij 2e stuurman op de ‘Batoebahra’ (KPM) met als standplaats Soerabaja. Daar krijgen Bert en zijn vrouw twee kinderen.
(Foto rechts: het expositie-paneel waarop het verhaal van Bert Damwijk staat afgebeeld-red).

 Nieuw-Guinea conflict

In 1959 slaan de betrekkingen tussen Nederland en Indonesië om door een politieke rel over Nederlands Nieuw-Guinea. De spanningen tussen de Indonesiërs en de Indo-Europeanen lopen weer op. De gezagvoerder proeert met zijn gezin te vluchten met de Batu Baru, maar de Indonesische bemanning dwingt hem rechtsomkeert te maken. Inmiddels waren ook alle andere Nederlandse schepen gevorderd door de Indonesische regering. De Britse verzekeraar protesteert, legt zijn schepen aan de ketting en stelt de Indonesische regering een ultimatum. De Indonesische bemanning verlaat daarop de schepen. Er wordt walpersoneel gemonsterd om de schepen alsnog te bemannen. Er volgt daardoor een amateuristische ’doe-het-zelfovertocht’ naar Singapore van een uit twaalf schepen bestaande KPM-vloot. Tot in de straat van Malakka blijft men in spanning of de schepen niet door de Indonesische marine zouden worden tegenhouden. Nadat ze zijn aangekomen in Singapore, vraagt Bert verlof aan. Met een Constellation vliegt hij naar Nederland en voegt hij zich bij zijn gezin dat eerder vooruit was gereisd.
Bert Damwijk is op 26 november 2022 overleden. Hij is 93 jaar geworden.