Edward Kool-Van Langenberghe

Het oorlogsverhaal van Edward Kool-Van Langenberghe uit Groningen. Hij is op Java in Nederlands-Indië geboren. Zijn oorlogsverhaal is op panelen tentoongesteld door beeldend kunstenaar Egbert Pikkemaat voor zijn expositie-project 'Oorlogsverhalen van Indische en Molukse Groningers'

Geboren in Jogjakarta

Edward Kool-Van Langenberghe (foto rechts) is geboren in 1928 in Jogjakarta (Java). Hij is een Indo met een Europese vader en een moeder uit een gemengd huwelijk.
Ed's opa is getrouwd met een Indo-Europese vrouw. Hij is controleur bij een grote plantage voor een Nederlandse multinational.
Eds moeder woont nog thuis en is een jonge vrouw als ze zwanger raakt van Eds biologische vader, die boormeester is bij de BPM  (Bataafse Petroleum Maatschappij, nu Koninklijke Shell).

Geboortehuis

Het huis van Ed's opa en oma, waar zijn moeder woonde en waar Ed geboren is, stond in een chique wijk. Tegenover hen woonde de sultan. 
In dit huis is in 1929, een jaar na Edward's geboorte, een foto gemaakt en bewaard gebleven. Op de foto poseert Ed's familie van toen. Het herinnert hem aan wat hij beschrijft als "mijn gelukkigste periode van mijn jeugd in Nederlands-Indië".
 

Stiefvaders

Het huwelijk van Ed's moeder en zijn biologische vader houdt niet lang stand.
Ed krijgt te maken met verschillende stiefvaders. Eén van Ed's stiefvaders had een administratieve functie op het kantoor van een plantage die eigendom was van ‘De Vorstenlanden’, een Nederlandse multinational in koffie, thee, tabak en suiker.
Deze typisch Hollandse man gedroeg zich regelmatig nogal laatdunkend naar het inlandse personeel. Het was Ed verboden om met de ‘djongos’ of de ‘baboes’ te spelen. Daar had Ed als kind moeite mee, omdat hij zich als Indo met hen verwant voelt.
Ed's echte opvoeding wordt uitbesteed aan opa en oma. Ed beschouwt hen dan ook als zijn ouders.
Het is de periode waarvan Ed zijn mooiste jeugdherinneringen bewaart.

De oorlog breekt uit

Ed zou beginnen aan het 2e jaar HBS als in maart 1942 de oorlog uitbreekt. Japan bezet Nederlands-Indië. Door zijn afkomst en Hollandse achternaam volgde Ed Nederlands onderwijs; een voorrecht van de Nederlandse elite. Maar de Japanse bezetter vanaf nu verbiedt al het Europese onderwijs.

Krijgsgevangen

Ed's biologische vader wordt door de Japanners krijgsgevangen gemaakt. Ed's hoop dat hij zijn biologische vader ooit nog zal zien, is voorbij als blijkt dat het schip de Junyo Maru in september 1944, die krijgsgevangenen aan boord had, door een geallieerde duikboot wordt getorpedeerd (de Britse duikboot commandant wist niet dat er krijgsgevangenen in zaten). Er vallen 5600 doden. Waaronder Ed's biologische vader.

Niet opvallen

Ed en zijn moeder weten door niet op te vallen als Indo's, buiten het Jappenkamp te blijven.
Moeder vindt het belangrijk, dat Ed zich als
Indo-Europeaan blijft ontwikkelen en vindt een vrouw bereid om hem les te geven. Zij blijkt een mooie Indo te zijn en Ed heeft als puber door haar zijn eerste gevoelens van verliefdheid. Na enige tijd komt zij niet meer opdagen, bang om te worden verraden door inlanders. (Foto rechts: expositie 'Oorlogsverhalen van Indische en Molukse Groningers' in het  Floreshuis)

Werk bij Japanse bezetter

Om inkomsten binnen te krijgen, spoort moeder Ed aan werk te zoeken bij de Japanse bezetter. Hij vindt een baan als hulpmonteur in een garage waar Japanse vrachtwagens worden gereviseerd.
Ed vertelt dat hij de eerste Nederlander moet zijn geweest die aan Toyota’s sleutelde. Hij heeft er anderhalf jaar gewerkt. Totdat de oorlog met het gestaag oprukken van de geallieerde troepen -voor Ed plotseling- een andere wending krijgt. De garage waar Ed werkt, wordt ontmanteld en het personeel naar huis gestuurd.
Vanaf dat moment openbaart zich onder de inlandse bevolking vijandschap jegens Indo’s en tegen Japanners.

Bersiap

Na de Japanse capitulatie op 15 augustus 1945 moesten de nog in Indië aanwezige Japanse soldaten voorlopig zorgen voor de veiligheid in Indië. Dit in afwachting van geallieerde troepen om het gezag over te nemen. Er ontstond een chaotische situatie, de bersiap genaamd, waarbij Indonesische jongerengroepen- de pemoeda's (Indonesische onafhankelijkheidstrijders)- met bamboesperen en van de Japanners buitgemaakte wapens vochten tegen alles en iedereen die niet-Indonesisch was. Vooral tegen Nederlanders, Indo's en Chinezen en alle anderen die met de Nederlandse kolonisator hadden samengewerkt. En zo ook tegen de nog aanwezige Japanse soldaten die hen moesten beschermen.

Opgehaald door pemoeda's

In de chaos van de Bersiap wordt Ed opgehaald door Pemoeda’s. Moeder beseft direct welk risico haar zoon loopt vanwege zijn achternaam en het wek dat hij voor de Japanners heeft verricht. Ed hoort haar tegen zijn halfzus zeggen: “Deze jongen zien we nooit meer terug!”
In de gevangenis van de pemoeda's, waarnaar Ed is afgevoerd, bevinden zich 70 arrestanten in één cel. Onder hen enkelen met de zeer besmettelijke ziekte dysenterie.

Executie

Na vijf onzekere en lange dagen opgesloten te zijn, wordt duidelijk dat de gevangenen gefusilleerd zullen worden door de pemoeda's. Vlak voor de executie weet een Japanse soldaat te ontsnappen en brengt zijn commandant op de hoogte van de situatie.
Op het executie-terrein staat Ed inmiddels opgesteld in de achterste rij. Hij heeft fluisterend met de persoon voor hem afgesproken om tijdens de salvo’s boven op elkaar te vallen in de hoop dat een van beiden het zal overleven. Maar op dat moment blaast een Japanse handgranaat de voordeur van de gevangenis op. De daarop naar de kantoren gevluchte Pemuda’s worden door Japanse soldaten terstond geëxecuteerd. Ook buiten de gevangenis woedt strijd. Dezelfde avond loopt Ed langs de lijken op zoek naar het klooster waarnaar zijn moeder is geëvacueerd. Eenmaal binnen de muren hoort hij een stem roepen: “Willy, Willy, je zoon komt eraan!” 
Ed begrijpt nog steeds niet hoe hij dit allemaal heeft kunnen doorstaan. “De angst en het trauma kwamen pas bij het ouderworden", aldus Ed

Naar Nederland

Het KPM-schip ‘ Willem Ruijs' brengt de familie in 1946 naar Nederland.
Onlangs is Ed gebeld door iemand met dezelfde achternaam. Het blijkt dat Ed's biologische vader meer kinderen heeft verwekt: het is een half-broer, die hij aan de lijn heeft...

Tenslotte

Er zijn twee vrouwen geweest in zijn leven, waarvan Ed zielsveel heeft gehouden. Beiden zijn aan een ziekte overleden. Zijn tweede vrouw is in 2019 gestorven. Ed is nu 95 jaar.