Vernietigingskamp Sobibór
Sobibor was een vernietigingskamp in het door Duitsland bezette Oost-Polen), dat gevestigd was nabij het dorp Sobibór. Het kamp, gebouwd en gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog, stond onder gezag van nazi-Duitsland. Het bestond van april 1942 tot november 1943.
De cijfers
Er zijn ten minste 170.165 personen naar Sobibór gedeporteerd, waarvan er 169.800 in het kamp werden vermoord, voornamelijk Joden, maar ook Roma en niet-Joodse Polen. Andere bronnen spreken van 150.000 tot 250.000 doden.
Doel
Het enige doel was de gevangenen na aankomst in Sobibór zo snel mogelijk te vermoorden. De meesten die er aankwamen, stierven nog dezelfde dag. Degenen die de eerste schifting overleefden, werden tewerkgesteld in voornamelijk het Sonderkommando of in nabijgelegen werkkampen zoals kamp Dorohucza. Uiteindelijk wachtte ook hun de dood.
Nederlanders
Tussen 3 maart en 20 juli 1943 kwamen 34.313 Joden uit Nederland naar het kamp, verdeeld over negentien transporten vanuit Kamp Westerbork. Het merendeel van de gedeporteerden werd nog op de dag van aankomst in de gaskamers vermoord. In totaal zijn ongeveer duizend mensen direct na aankomst doorgestuurd naar werkkampen, waaronder ongeveer zevenhonderd naar het turfkamp Dorohucza, in de omgeving van Lublin. Velen van hen bezweken onder de zware omstandigheden aan mishandeling, uitputting, ondervoeding en ziekte of werden om arbitraire redenen geëxecuteerd. Enkele tientallen werden in het kamp Sobibór te werk gesteld als Arbeithäftlinge.
18 Nederlandse overlevenden
Uit de negentien transporten met 34.313 Joden die vanuit Kamp Westerbork werden gedeporteerd hebben slechts achttien mensen de oorlog overleefd. Twee vrouwen die vanaf het transport van 6 april 1943 als Arbeithäftlinge waren te werk gesteld overleefden de opstand en ontsnapping. Van de ongeveer duizend mensen die direct na aankomst in Sobibór naar andere kampen waren doorgestuurd werden niet meer dan dertien vrouwen en drie mannen uiteindelijk bevrijd na twee jaar op verschillende plaatsen als dwangarbeiders te werk gesteld te zijn geweest. De dertien vrouwen waren uit het transport van 10 maart 1943 afkomstig. De drie mannen kwamen met de treinen van respectievelijk 17 maart, 11 mei en 1 juni 1943 in Sobibór aan.
Van de kinderen en jongeren tot zestien jaar oud, die 5, 6 en 7 juni in Kamp Vught geselecteerd werden voor het kindertransport is het overgrote deel ook in Sobibór terechtgekomen, waar zij vrijwel direct na aankomst vergast werden
Opstand
In juli en augustus 1943 werd een geheim comité opgericht onder leiding van Leon Feldhendler. Toen op 22 september een transport met joodse militairen van het Russische leger in het kamp was gearriveerd, werd aan een van hen, luitenant Alexander “Sasha” Petsjerski, gevraagd om de leiding van het comité over te nemen.
Hij organiseerde op 14 oktober 1943 een opstand, omdat die dag drie van de meest gevreesde SS’ers, Franz Reichleitner, Gustav Wagner en Hubert Gomerski, met verlof waren. Tegen vier uur 's middags werd waarnemend commandant SS-Untersturmführer Johann Niemann naar de kleermakerij gelokt, zogenaamd om een nieuw uniform te passen. Daar werd hij door de gevangene Yehuda Lerner met een bijl gedood. Vervolgens werden nog elf SS’ers en twee bewakers gedood.
50 overlevenden van opstand
Van de circa zeshonderd gevangenen van Sobibor hebben er drie- tot vierhonderd proberen te vluchten. Veel van hen werden tijdens hun vluchtpoging doodgeschoten of gedood door de mijnen die rond het kamp lagen. Van de mensen die konden vluchten werden er later nog veel gedood omdat ze tijdens klopjachten werden ontdekt of verraden door Polen. Uiteindelijk hebben nog geen vijftig gevangenen de opstand overleefd. Degenen die in het kamp waren achtergebleven, behoorden tot het Sonderkommando uit Lager III of durfden niet te ontsnappen. Na de opstand besloten de Duitsers het kamp op te heffen. Er werden dertig joden uit Treblinka gehaald om het vernietigingskamp te slopen. Na de sloop werden ook deze mensen doodgeschoten.
Ongemonteerde video's
Op Getuigenverhalen.nl staan 33 ongemonteerde video's met getuigenissen van overlevenden en nabestaanden van Sobibor. Deze collectie bevat interviews (in lengte variërend van 1-4 uur) met zowel nabestaanden van mensen die in Sobibor zijn vermoord als met Nederlandse, Poolse, Oekraïense en Russische overlevenden van de opstand in Sobibor.
Sjiwwe voor Sobibor
In samenwerking met Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Theater Na de Dam en de Stichting Sobibor is door jongeren van Roestvrij Theater de voorstelling 'Sjiwwe voor Sobibor' ontwikkeld en gespeeld.
'Sjivve' betekent in het Hebereeuws letterlijk 'zeven'. Maar 'Sjivve' is ook de zevendaagse rouwperiode na een Joodse begrafenis. Sjivve geldt voor de zeven verwanten in de eerste graad: vader, moeder, zoon, dochter, broer, zus en echtgenoot/echtgenote. In deze rouwperiode worden de dagelijkse activiteiten van de rouwenden onderbroken en 'zit men sjivve', op een krukje of een kussen op de grond. Bij de sjivve wordt zeven dagen lang niet gewerkt, men mag geen leren schoenen of sieraden dragen en zich niet verkleden. Tijdens de begrafenis scheuren rouwenden vaak een kledingstuk (blouse, jasje of vest) dat tijdens de sjivve wordt gedragen, of dragen een gescheurd zwart lint. Familieleden en kennissen komen tijdens de sjivve langs om de rouwenden te condoleren en brengen eten en drinken. Door het rouwbezoek voelen de rouwenden, dat ze niet alleen zijn (bron: Wikipedia)
De voorstelling van de jongeren
Bij het maken van de theatervoorstelling 'Sjiwwe voor Sobibor' onderzochten zeven jongeren van Roestvrij theater uit Dwingeloo het systeem achter de deportaties, de persoonlijke verhalen van de slachtoffers en ontwikkelden zij nieuwe rituelen om te herdenken en te rouwen. Huub Laurens maakte een reportage van de voorstelling, die hiernaast te zien is.
Herdenking Opstand Sobibor
De jongeren van Roestvrij Theater speelden de voorstelling 'Sjiwwe voor Sobibor' vierentwintig keer, onder andere in Herinneringscentrum Kamp Westerbork, in Nationaal Monument Kamp Vught en bij de Sobibor Herdenking Vondelpark.
De voorstelling was op 12 oktober 2023 ook onderdeel van de 'Herdenking Opstand Sobibor 80 jaar', die twee dagen later op televisie is uitgezonden door de NOS.
U kunt hier >>deze televisie-uitzending terugzien.
HIERONDER: VERHALEN SOBIBOR
Willem Salomon Leon Beek
Willem Salomon Leon Beek was de oudste van de zes kinderen van Leon Salomon Beek en Mietje Oudkerk. Hij is geboren in Den Helde...
Robert Busnac
Het oorlogsverhaal over Robert Busnac geboren op 13 juli 1940 in Moergestel. Op 14 mei 1943 werden de bijna 3 jaar oude Robert,...
Tswi Joseef Herschel
Tswi Josef Herschel is op 29 december 1942 geboren in Zwolle en woont sinds 1986 in Israël. Voordat zijn ouders via Kamp Wester...
George en Ursula Mueller
De SS besloot op 10 juni 1943 dat ongeveer 1300 Joodse kinderen vanuit het concentratiekamp in Vught naar het vernietigingskamp...
Hartog Rosenfeld
Hartog Rosenfeld is vermoord in het concentratiekamp Sobibor. Het spook van de oorlog is voor kinderen te groot om te begrijpen...