Het oorlogsverhaal van Egbert van Wijk, die als kind de Tweede Wereldoorlog meemaakte in Zaandam. Hij vertelt: "Elk jaar weer krijg ik het enigszins benauwd rond de dodenherdenking. Waarom? Omdat ik me herinner hoe moedig de Oostzaners zich in die tijd weerden. Waarin een klein dorp groot kan zijn. Dreiging alom, maar de Oostzaanse ondergrondse was onverschrokken, actief, voor de duvel niet bang en ook niet voor de Duitsers!" 

Egbert van Wijk (foto rechts) vervolgt: "Dit is een persoonlijke herinnering aan die jaren. De bevolking ging zwaar gebukt onder de knoet waarmee de Duitsers zeer nadrukkelijk zwaaiden en waarmee ze dood en verderf zaaiden".

Drukkers illegale kranten gefusileerd

"Ik was een jochie van zeven jaar. Ons gezin woonde in Zaandam aan de Prins Hendrikstraat. Op een kwade dag in 1944 bereikte huize Van Wijk het vreselijke bericht dat drukkerij Kleinman in Krommenie was overvallen en dat de Duitsers hadden ontdekt dat daar de Luistervink en Trouw werden gedrukt. Dit waren illegale kranten, in die tijd streng verboden door de overheerser. Het gevolg was dat de directeur, Kleinman en zijn medewerkers ruw werden meegenomen en zonder pardon werden gefusilleerd. Verbijstering, ontzetting, en ontsteltenis!"

Naar Drukkerij Van Wijk

"Maar de kranten moesten doorgaan. Dat was een uitgemaakte zaak, de volgende dag werden die kranten, Trouw en Luistervink, plus de levensmiddelenbonnen in Oostzaan gedrukt, bij Drukkerij Van Wijk aan de Kerkstraat. (foto rechts). We wisten allemaal welk risico mijn oom Jan, samen met oom Roel en de andere medewerkers liepen, maar zij twijfelden geen moment: met ware doodsverachting besloten zij de productie van deze kranten op zich te nemen".

Beveiliging door ondergrondse

"De ondergrondse nam de bescherming en beveiliging van de drukkerij serieus op zich. Er werden geheime besprekingen gevoerd. De jongens van de Knok Ploeg zouden zich tijdens het drukker onder de vloer van de drukkerij verstoppen, geweren in de aanslag, een kijkgaatje verschafte hun uitzicht op alles wat zich in de Kerkstraat afspeelde en wie de drukkerij binnenging", aldus Egbert. 

Bijna ontdekt

Het illegaal drukken van de verzetskranten en de bonnen werd bijna ontdekt. Egbert van Wijk vertelt:
"Op een dag lag er per ongeluk een drukproef op kantoor. Dat was niet alleen slordig, maar ook levensgevaarlijk. Toen de postbode de post kwam brengen boog hij zich erover en zijn gezicht sprak boekdelen. Hier dreigde groot gevaar. ´s Avonds kreeg hij bezoek van een paar zwaarbewapende jongens van het verzet, die hem indringend duidelijk maakten,dat ze die wapens zonder enige twijfel zouden gebruiken als hij ook maar één woord zou reppen over wat hij op het bureau had zien liggen. De man kromp in elkaar en heeft hierover nooit gesproken". 

Illegale stroomaftak

Van Wijk vervolgt: "Om te voorkomen dat het zou opvallen dat de drukkerij opeens zoveel méér stroom was gaan gebruiken, werd er een kabel aangelegd naar de electravoorziening van de Kerkbuurtschool pal achter de drukkerij om stroom af te tappen. De Duitsers zaten daar ingekwartierd, maar dit was de enige mogellijkheid. Het lukte en het werkte!" 

Overdag drukken

Soms werd er ´s nachts gedrukt, maar het geluid van draaiende persen in de nacht was verdacht, dus moest de productie overdag worden gedaan tussen het gewone drukwerk door. Van Wijk: "Om dit op een goeie manier te kunnen doen, kwamen er elke avond een zetter en een opmaker van drukkerij Meijer uit Wormerveer naar de Kerstraat fietsen. Wat een moed hadden ze deze klus te klaren in de wetenschap dat dit hun leven kon kosten, elke dag weer. Dagen waarin de berichten over executies, razzia´s, oorlogsmisdaden niet van de lucht waren. Wij kunnen ons dit hedentendage niet eens voorstellen" 

Vervoer kranten

Als de kranten gedrukt waren, werden ze in een bakfiets van Simon de Wit vervoerd. Van Wijk: "Simon de Wit was een kruideniersbedrijf, een grootgrutter zo gezegd. En in bakfietsen van hen werden de kranten naar ons huis aan de Prins Hendrikstraatin Zaandam gebracht. Ook al zo´n gevaarlijke klus, maar ze kwamen altijd goed bij ons aan. De hele gang stond dan vol en daarna kwamen de bezorgers ze afhalen voor distributie en verzending door heel Noord Holland. Dat ze dát durfden, wat een heldhaftige optredens! Maar het gebeurde gewoon".

Verraad

Door verraad werd de Duitse bezetter opmerkzaam gemaakt op mogelijke verzetsactiviteiten in het huis aan de Prins Hendrikstraat. Er volgde een razzia.  Egbert van Wijk ( foto rechts als jongetje) herinnert het zich nog goed: "Alle huizen werden doorzocht door bewapende Duitse soldaten, die bereid waren om direct korte metten te maken met de boosdoeners. Gelukkig werden mijn ouders gewaarschuwd voor dit dreigende onheil. Een aantal buren schoten te hulp: met armen vol kranten renden ze naar de Ouwelfabriek van Pel om ze daar in de grote ovens te gooien. Ze waren net op tijd klaar toen ons huis aan de beurt was om te doorzoeken. Hier was niets meer te vinden.  We zijn toen echt door het oog van de naald gegaan". 

Represaille

Ondanks het feit, dat de Duitsers niet hadden gevonden, gingen ze toch tot represaille over. Het staat Egbert van Wijk nog steeds helder voor de geest: "Of het uit nijd was, dat zou ik niet weten, maar een paar dagen later gebeurde het, dat ´s avonds 10 mensen aan de Prins Hendrikkade werden opgesteld met een executieteam er tegenover. De roffels van de geweren gingen ons door merg en been. Acht goeie mensen, onschuldig doodgeschoten, gewoon als represaille, ze hadden met onze kranten niets te maken, hoe pijnlijk was dat?"
Op de plaats van de executie hangt aan de muur van een van de huizen een herinneringsplaquette met de namen van de omgebrachte mensen (foto rechts).

Verzetsmonument Oostzaan

Van Wijk sluit af met emotie: "Het woord clementie kenden de Duitsers niet. Dat dit grof onrecht was, dat deerde hen niet. Dat deze dingen gebeurd zijn, raakt mij tot op de dag van vandaag nog steeds diep. Vandaar dat de tekst op het verzetsmonument in Oostzaan mij zo uit het hart gegrepen is: Als recht tot onrecht wordt, dan is verzet tot plicht".

Podcast

Van het oorlogsverhaal van Egbert van Wijk is een podcast gemaakt,
die is te beluisteren door op het WarTalk-logo te klikken.