Wim Spaans
Wim Spaans is 12 jaar, als Duitse militairen Nederland binnenvallen. Wim Spaans (15-04-1928) was het oudste kind van veehouder Jan Spaans en Clazina van Elten. Hij had 3 zussen: Bertha, Elizabeth, Nellie en 2 broers: Hermanus en Jan Reindert. Het gezin woonde op een boerderij in Broek in Waterland. Hieronder de hoofdlijnen van Wim's verhaal over de oorlog.
De Duitse inval
Wim vertelt: ”Het was een mooie morgen in mei 1940 toen de oorlog begon. Moeder maakte in de kamer het ontbijt klaar toen het bericht door de radio werd verspreid. Duitsland viel ons land aan ondanks onze neutraliteit. Dat ergerde mij. De meeste indruk maakte op mij het bericht dat op verschillende plaatsen parachutisten waren geland. Ik was bang dat zij overal konden landen, dus ook bij ons. Als wij parachutisten zagen was er meldingsplicht bij de politie, de burgemeester of militaire commandanten. Ik ging veel naar dorpsagent Pieters op de Draaibrug bij het tramstation. Hij stond op de uitkijk met een karabijn in zijn handen. Op eigen initiatief waakte hij alleen bij de brug om mogelijke parachutisten tegen te houden of te arresteren. Na een enkele dagen marcheerden Duitse militairen al zingend ons dorp binnen. De militairen met paard en wagen moesten ingekwartierd worden bij boeren. Ook bij ons. Enkel voor één nacht, want ze waren op doorreis. Overnachting was geen vraag, maar een bevel”.
Verdriet
Wim gaat verder: “Voor verschillende Broekers waren die eerste oorlogsdagen verdrietig. Cor Roele stierf bij een bombardement op zijn kazerne in Den Haag. Hij liet een vrouw en twee kinderen achter op zijn boerderij. Bij gevechten op de Grebbeberg werd Cor van Zanen als vermist opgegeven. Als krijgsgevangene kreeg hij de taak gewonden te vervoeren. Bij de Duitse legerarts gekomen werd vaak besloten de brancard “leeg te maken”. Verzorgen had volgens die arts geen zin. Cor kon hier moeilijk mee omgaan. Hij overleed later in een Duits concentratiekamp”, aldus Wim.
Kerkklokken
Wim vervolgt: “Eind 1942 werd beslag gelegd op de kerkklokken. Een speciaal bedrijf haalde de klokken uit de torens. Wij in Broek in Waterland ( foto rechts: de boerderij van de familie Spaans in Broek en Waterland) vonden dat diep triest, want de klok riep niet alleen op tot kerkgang of bij begrafenissen. Om 10.00 uur werd er geluid voor de geboorte van een baby en om 18.00 uur als iemand was overleden. Tijdens het vervoer is een schip vol klokken bij Urk gestrand. Een Urks bergingsbedrijf kreeg de opdracht het schip te bergen. Het verhaal gaat, dat het bedrijf doelbewust het schip zo heeft beschadigd, dat het niet meer te bergen was. Veel klokken zijn later weer terug gekomen, zo ook de klok van Broek in Waterland”.
Bijzonder fietsbanden
Wim vertelt verder: “Het gebrek aan goederen werd steeds groter. Versleten kleding en schoeisel werd vindingrijk hersteld. Er werden zogenaamde kleppers gemaakt. Een zool van hout, met bovenwerk van leer of canvas. Onder versleten klompen werd een nieuwe zool gemaakt. Van de zijkant van oude autobanden sneed men repen. Deze repen werden opgerold en vastgenaaid met dun ijzerdraad, zodat er een soort slang ontstond. De twee uiteinden werden aan elkaar vastgemaakt en zo ontstond er een “nieuwe” fietsband”.
Onderduikers
“Wij hebben ook een onderduiker gehad, Jan de Heeten. Hij dreigde gedwongen ingezet te worden als arbeider in Duisland. Hij werd bij ons geïntroduceerd als een ver familielid werkzaam als draaier bij Machinefabriek Stork te Amsterdam. (Vijfhonderd medewerkers van de fabriek moesten naar Duitsland om te werken). Jan is ongeveer drie jaar bij ons geweest. We sliepen samen in het stalkamertje. In de stal zat achter een schot een schoorsteen, vroeger gebruikt bij de kaasbereiding. Als je het schot weg haalde, kon je je er achter verschuilen. In de winter stond er vee voor”, zo vertelt Wim.
Arbeitseinsatz
“Alle jongens vanaf 16 jaar werden opgeroepen voor de Arbeitseinzats. Om te voorkomen dat ik werd opgeroepen lieten mijn ouders hun trouwboekje vervalsen (foto rechts). Niet ik was de oudste, maar zijn zus Bertha. Ik kreeg dezelfde geboortedatum als mijn zusje Elisabeth en werd toen één van een tweeling".
"Op Duits bevel moesten alle bevolkingsregister gegevens in een kluis worden opgeslagen. Ons gemeentehuis bezat geen kluis dus werd alles overgebracht naar de Coöperatieve Boerenleenbank. Per kruiwagen. De kassier van de Boerenleenbank, een buurman van Wims ouders, werd verzocht het kistje met gegevens aan de ondergrondse te overhandigen. Hij deed dit en sloeg pas de volgende dag vroeg alarm door de sirene van de bank aan te zetten. Zo leek het net of er een overval was geweest. Het kistje werd in de preekstoel van de kerk in de Purmer verstopt”, aldus Wim.
Weer turfsteken
Wim vertelt verder: “Hoe langer de oorlog duurde, hoe groter het ongemak. Tekort aan brandstof was er één van. Na het eerste oorlogsjaar werd er bij ons, net als in de vorige eeuw, weer turf gestoken. Mijn vader Jan legde een dam aan in de sloot van een poldertje met windmolen, die grotendeels werd drooggemalen. Mijn vader gooide de uitgestoken turven op het land, ik moest ze over het land verspreiden. Als ze droog genoeg waren stapelde ik van de afgestoken turven torentjes. De lucht in de stapels liet de turven drogen. Deze steekturven waren erg los van samenstelling en branden snel op. Met mijn vriend organiseerde ik een ‘turfcollecte’. Bij verschillende huizen verzamelden wij turf, die we met een bakfiets met houten wielen ophaalden”.
Schaarste
“Het voedsel werd ook steeds schaarser. Je kon het alleen verkrijgen door bonkaarten (foto rechts)
De Duitsers gaven ook het bevel om vee in te leveren. Elke boer moest een bepaalde hoeveelheid leveren. Mijn vader werd in 1944 aangeslagen voor 3300 kilo rundvlees. Ook een deel van het hooi moest worden afgedragen”.
“Thuis maakten we pap van tarwe en melk. Drie laatjes tarwe in de koffiemolen malen, alles in de gekookte melk met daarin een beetje door ons zelfgemaakte stroop van suikerbieten (schoonmaken, in plakken snijden, raspen, koken en kalk toevoegen voor de smaak). In de veekoekenfabriek in Monnickendam kwam een gaarkeuken, hier konden mensen op bonnen voedsel afhalen. Het werd naar Broek vervoerd in een soort vuilnisemmer.”, aldus Wim, die vervolgens vertelt: “Voor auto’s was er geen brandstof meer. Eerst werden er gasgenerators gebruikt om de auto’s en vrachtauto’s te laten rijden. Later ging het vervoer per paard en wagen. Toen mijn zusje naar het ziekenhuis moest, bracht mijn vader haar met de tilbury getrokken door een paard naar een ziekenhuis in Amsterdam”.
“In mei 1944 werd de polder onder water gezet. Wij raakten hierdoor vijf en een halve hectare land kwijt”.
Hongerwinter
Wim: “In de steden boven de grote rivieren was er groot gebrek aan voedsel, brandstof en elektriciteit. Het platteland was enigszins bevoorrecht omdat er beperkt melk, turfbrandstof en groente verkrijgbaar was. Wegvallen van elektriciteit was in de stad het ergste. Wij hadden nog een petroleumlamp, een stormlantaarn of een carbidlamp. Er waren ook mensen, die licht maakten met hun fiets. De fiets stond op een standaard, twee dynamo’s op het achterwiel en trappen maar”.
Voedseldroppingen
“Aan het eind van de oorlog kwamen voedseldroppingen op gang. Voedsel in blik werd vanuit geallieerde vliegtuigen gedropt. De vliegtuigen vlogen zo laag, dat we de piloten zagen zitten. We zwaaiden naar hen. Ook bij ons werd voedsel gedropt. We moesten de pakketten die we vonden inleveren op het gemeentehuis. Daar werd alles eerlijk verdeeld. In de pakketten zaten blikken met varkensvlees, blikken biscuits, en chocoladerepen”.
Capitulatie en bevrijding
“Het nieuws van de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 verspreidde zich snel. Mijn ouders waren op verjaardagsvisite bij oom Rein toen we het hoorden. Ik begrijp nog steeds niet hoe snel iedereen wist, dat de oorlog voorbij was. Iedereen juichte en danste op het kerkplein. Mijn zusjes zochten de vlag en staken die boven uit het raam. Het was feest: vrede!”, aldus Wim Spaans
Het hele verhaal
Het hele verhaal van Wim Spaans over wat hij in de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt, is te lezen door op onderstaande oranje button te klikken.
