Direct contact? Mail ons: info@oorlogsverhalen.com

Home > Thema's > Hongerwinter

De Hongerwinter

Bron tekst: Wikipedia -geredigeerd door Stichting Oorlogsverhalen

De Hongerwinter in Nederland deed zich voor in de strenge winter van 1944 tot 1945. Er ontstond grote schaarste aan voedsel en brandstof. Het leidde, met name in de steden van West-Nederland, tot hongersnood.
Naar schatting 20.000  mensen kwamen om door honger en kou.

Achtergrond

De voedsel -en brandstofschaarste in het westen van Nederland werd hoofdzakelijk veroorzaakt door de volgende gebeurtenissen:

  • Na de bevrijding van zuidelijk Nederland in het najaar van 1944 was er geen aanvoer meer mogelijk van steenkool uit de Limburgse mijnen naar het nog steeds door de Duitsers bezette Nederland boven de grote rivieren.  
  • Door de Algemene Spoorwegstaking in 1944 (afgekondigd op 17 september door de Nederlandse  regering in Londen) was het transport in Nederland voor enkele weken grotendeels stilgelegd.
  • De Duitse bezetter reageerde op de staking met represaille maatregelen, waardoor het vervoer van voedsel naar het westen grotendeels geblokkeerd werd. Dit veroorzaakte in West-Nederland een hongersnood van grote omvang, met name in de grote steden.
  • Kaart NIHM: situatie eind '44-begin '45 (groen= bevrijd gebied; roze= bezet gebied door Duitsland).

Het leven in de hongerwinter

Doordat er door het gebrek aan kolen geen gas en elektriciteit meer geproduceerd werd, was er geen licht, geen verwarming en geen gelegenheid tot koken. Met een knijpkat kon eventueel worden bijgelicht, maar velen behielpen zich met een stompje kaars en gingen vroeg naar bed. Na acht uur 's avonds mocht men bovendien vanwege de spertijd de straat niet meer op.

In de rij bij gaarkeukens

Bij centrale gaarkeukens kon eenmaal per dag, op vertoon van een bonnenkaart, waterige stamppot of soep van aardappelschillen worden afgehaald. Dat leidde tot lange rijen wachtenden, wat in de bijtende kou niet meeviel. Als er al een beetje eten in huis was, moest dat desalniettemin gekookt of verwarmd worden. Vaak gebruikte men daarvoor een oud conservenblik met een gat onderin, een wonderkacheltje. Daarin werden takjes of houtspaandertjes verbrand.

Randstad

Binnen bezet gebied was de situatie het ergst binnen de grote steden in de Randstad. De voedselschaarste was soms zo groot dat mensen zelfs honden, katten, bloembollen en suikerbieten aten. Wegens gebrek aan brandstof werden geteerde houtblokjes tussen de tramrails weggesloopt. Ook werden bomen illegaal omgezaagd. In de Amsterdamse Jodenbuurt en Nieuwmarktbuurt werd hout gesloopt uit leegstaande huizen waaruit Joden waren weggevoerd. Alles wat brandbaar was werd verzameld om de noodkacheltjes brandend te houden.

Doden

In de steden kon voor de doden soms slechts met grote moeite een graf worden gevonden. De grond was hard bevroren en de energie voor graafwerk en transport ontbrak. Hout voor doodskisten kon men bovendien beter gebruiken als brandstof. In Amsterdam werden van februari tot augustus 1945 de lijken in de leegstaande Zuiderkerk opgeslagen.

Kinderuitzendingen

Ongeveer 50.000 ondervoede kinderen zijn vanuit West-Nederland geëvacueerd door het hiervoor in december 1944 opgerichte Interkerkelijk Bureau voor Noodvoedsel Voorziening en Kinderuitzending.
Ze werden via  binnenschepen vervoerd en bij gastgezinnen in het oosten en noorden van Nederland ondergebracht. Op de terugweg namen de schepen voedsel mee. Vlak na de bevrijding werden veel ondervoede kinderen, 'de bleekneusjes', door pleegouders in onder meer Engeland, Denemarken en Zweden een paar maanden opgevangen om weer aan te sterken.

Hongertochten

Veel mensen, vooral vrouwen, fietsten of liepen naar het oosten of noorden van het land om daar aan eten te komen, met het beetje geld dat ze hadden of om bezittingen: textiel, zilveren bestek en gouden sieraden te ruilen voor voedsel. Ze werden hongertochten genoemd. Veel boeren gaven onderdak aan mensen die over straat trokken. 

Buitenlandse hulp

In februari 1945 werd Zweeds wittebrood uitgedeeld, dat door het internationale Rode Kruis was geregeld. Dit brood werd in Nederland gebakken, het meel kwam met speciale transporten per schip uit Zweden. Op grond van het Akkoord van Achterveld dat op 28 april 1945 werd overeengekomen en op 2 mei ondertekend werd, werd op 29 april onder de naam operatie Manna met over zee aanvliegende geallieerde vliegtuigen begonnen met droppings van voedselpakketten, met droppings bij Rotterdam (Waalhaven en Terbregge), Gouda en Ypenburg en onder operatie Chowhound met droppings bij Duindigt, Valkenburg (Zuid-Holland), Utrecht, Hilversum, Schiphol, Vogelenzang en Alkmaar. Deze operaties liepen van 29 april tot en met 8 mei. In het oosten van dit gebied kwam met operatie Faust ook voedselhulp over de weg tot stand.

Video hongerwinter

Het YouTube kanaal Geschiedenis in Beweging, speciaal bedoeld voor leerlingen van Havo en VWO heeft een video samengesteld over de hongerwinter met originele filmbeelden en foto's.
Deze video is hiernaast te zien.

Videoclip jongeren

Rapper Fabio Lemoine (Monnik) heeft ook speciaal voor jongeren een videocip gemaakt met door hem gemaakte rap-muziek over de hongerwinter. De rap is gebaseerd op het oorlogsdagboek van Dini van der Heijden. De clip is hiernaast te zien.

Hiphop verbindt

Fabio zegt zelf over de clip: "Ik heb deze clip gemaakt naar aanleiding van een initiatief om de jongere generatie door middel van hiphop te verbinden met de verhalen van 75 jaar geleden. Het gaat om een geanimeerde videoclip met authentieke beelden uit het nationaal archief, onderbouwt met raptekst en muziek. De rap is gebaseerd op het oorlogsdagboek van Dini van der Heijden, maar kent ook zijn inhoudelijke representativiteit door het gebruik van objectieve bronnen".                 

HIERONDER: VERHALEN HONGERWINTER

Willem Jan Baggerman
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Willem Jan Baggerman

Het oorlogsverhaal van Willem Jan Baggerman. Hij overleefde het verzet en de hongerwinter, en werd na de oorlog als militaire v...

Lees verder
Ria Beekman-Schox
Nederland - Bevrijding Nederland

Ria Beekman-Schox

Ria Beekman-Schox is geboren in 1935 in Rotterdam. In 1943 overleefde zij en haar ouders het zogenaamde vergissingsbombardement...

Lees verder
Hotze de Boer
Nederland - Hongerwinter

Hotze de Boer

Hotze de Boer is geboren in 1925. Toen in de Tweede Wereldoorlog het Duitse leger Nederland bezette was hij 15 jaar. Later ste...

Lees verder
Guus Brand
Nederland - Hongerwinter

Guus Brand

Het oorlogsverhaal van Guus Brand: "De toestand van ons gezin was eind 1944 verre van rooskleurig. Vader werkte op kantoor in A...

Lees verder
Hans Brinckmann
Nederland - Hongerwinter

Hans Brinckmann

Hans Brinckmann heeft als 12 jarige jongen de hongerwinter in Den Haag overleefd. Hij stuurde zijn verhaal over deze periode in...

Lees verder
Elisabeth de Bruin-Steelink
Nederland - Hongerwinter

Elisabeth de Bruin-Steelink

Elisabeth Steelink werd in 1934 geboren in hartje Amsterdam en als de oorlog uitbreekt is zij 6 jaar oud. Als jong Amsterdams m...

Lees verder
Rob Dijksman
Nederland - Hongerwinter

Rob Dijksman

Het oorlogsverhaal van Rob Dijksman, die geboren is in 1941. Van het laatste oorlogsjaar kan hij zich nog wel iets herinneren....

Lees verder
Harry Koopman
Nederland - Holocaust

Harry Koopman

Het oorlogsverhaal van Harry Koopman, opgetekend door zijn dochter Nettie Koopman. Hij maakte als jongetje de Tweede Wereldoorl...

Lees verder
Rie Koopmans
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Rie Koopmans

Het oorlogsverhaal van Rie Koopmans. Zij is bijna 12 jaar als de Tweede Wereldoorlog in Nederland begint met de Duitse bezettin...

Lees verder
Clazina Koopmans-Witt
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Clazina Koopmans-Witt

Het oorlogsverhaal van Clasina Koopmans-Witt, die 5 jaar was toen in Nederland de Tweede Wereldoorlog uitbrak en de Duitse troe...

Lees verder
Yvonne Lanooy
Nederland - Hongerwinter

Yvonne Lanooy

Het oorlogsverhaal van Yvonne Lanooy, die in de Tweede Wereldoorlog eerst bij haar Duitse grootouders van moederskant in Meisse...

Lees verder
Fabio Lemoine
Nederland - Hongerwinter

Fabio Lemoine

Rapper Fabio Lemoine (artiestennaam Monnik) heeft speciaal voor jongeren een videocip gemaakt met door hem gemaakte rap-muziek...

Lees verder
Rina Limburg
Nederland - Hongerwinter

Rina Limburg

Rina Limburg is als 8 jarig kind als honger-evacué in de winter 1944-1945 van Amsterdam per boot in het ruim van een Rijnaak na...

Lees verder
Frits ter Maat
Nederland - Hongerwinter

Frits ter Maat

Frits ter Maat (87) was een jongetje van 13 jaar toen hij samen met zijn moeder op de fiets in de winter van 1944-45 vanuit Ams...

Lees verder
Nico van der Meer
Nederland - Hongerwinter

Nico van der Meer

Nico van der Meer was een jongetje van 12 jaar en woonde in Den Haag tot zijn ouders tijdens de hongerwinter besloten dat hij e...

Lees verder
Koos Meure
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Koos Meure

Het oorlogsverhaal van Koos Meure, die in augustus 1939 in Schiedam is geboren. Hij maakte de Tweede Wereldoorlog samen met zij...

Lees verder
Geert en Jenny Praal-Schouten
Nederland - Arbeitseinsatz

Geert en Jenny Praal-Schouten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn Geert Praal en Jenny Schouten verloofd. Er is een verlovingsfoto bewaard gebleven die aan d...

Lees verder
Rie Scheer-Kooiker
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Rie Scheer-Kooiker

Rie Scheer Kooiker is geboren in 1925 en is nu 95 jaar. Samen met haar moeder maakte ze de Duitse bezetting mee in Amsterdam en...

Lees verder
Bernard Schut
Nederland - Bevrijding Nederland

Bernard Schut

Bernard Schut heeft als jongetje de Duitse bezetting meegemaakt in Den Haag. Zijn herinnering heeft hij in dichtvorm beschreve...

Lees verder
Wim Spaans
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Wim Spaans

Wim is 12 jaar, als Duitse militairen Nederland binnenvallen. Wim Spaans (15-04-1928) was het oudste kind van veehouder Jan Spa...

Lees verder
Aad Spaargaren
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Aad Spaargaren

Aad Spaargaren is in de hongerwinter 14 jaar. Sterk vermagerd is hij in februari 1945 op weg gegaan naar het oosten om aan voed...

Lees verder
Frederik Jan Steenman
Nederland - Laatste ooggetuigen Tweede Wereldoorlog

Frederik Jan Steenman

Het oorlogsverhaal van Frederik Jan (Fred) Steenman. Hij is 9 jaar als de Duitsers vanaf 10 mei 1940 Nederland bezetten. Hij ma...

Lees verder
Aad van Vondelen
Nederland - Hongerwinter

Aad van Vondelen

In de hongerwinter vertrekt Aadje van Vondelen, een 7 jarige jongetje, vanuit Delft met nog 64 andere kinderen per schip naar F...

Lees verder
Nicolaas van Yperen
Nederland - Hongerwinter

Nicolaas van Yperen

Nicolaas van Yperen ging in de Tweede Wereldoorlog tijdens de Hongerwinter (1944-1945) vanuit Rotterdam zeven maal op voedselto...

Lees verder