Janny en Lien Brilleslijper

Janny en Lien Brilleslijper, twee dochters uit het joodse gezin van Joseph en Fijtje Brilleslijper-Gerritse uit Amsterdam, kwamen al gauw na de Duitse bezetting van Nederland tot de conclusie dat verzet geboden was tegen de nazi's. Ze zetten samen een van de grootste verzetsgroepen van Nederland op en hielpen een groot aantal onderduikers. Tot ze in de zomer van 1944 zelf het slachtoffer werden van verraad en afgevoerd werden naar Duitse concentratiekampen.

Janny en haar iets oudere zus Lien Brilleslijper komen uit een warm Amsterdams joods gezin met hardwerkende ouders. Lien wordt zangeres en kleinkunstenaar en is actief in de theater-en  muziekwereld. Al voor de oorlog heeft zij bekendheid onder haar artiestennaam Lin Jaldati. Janny  werkt in de illegaliteit tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Ze zijn dan begin twintig. Ook in Nederland verhardt het klimaat in de aanloop naar de Duitse inval op 10 mei 1940. Begin 1941 begint de weerbaarheidsafdeling van de NSB met harde hand Joden in Amsterdam en Den Haag op te jagen. De sfeer wordt grimmiger en angstiger. 

Actief in het verzet

Lien heeft inmiddels een relatie met de in Nederland verblijvende Duitser Eberhard Rebling, die onderduikt als hij voor Hitler moet vechten aan het Oostfront. Daarop staat de doodstraf. Lien en Eberhard krijgen een dochter die ze Kathinka noemen. Janny trouwt met Bob Brandes. Ze krijgen 2 kinderen: Rob en Liselotte Dolores. 
Bob en Janny zijn direct doordrongen van de ernst van de situatie in Nederland en worden actief in het verzet. Ze drijven onder andere een drukkerij voor illegale verzetsblaadjes in hun bovenwoning in Den Haag. Lien denkt aanvankelijk dat het misschien niet zo’n vaart zal lopen met de vervolging van Joden in Nederland. Maar de berichten daarover worden zo verontrusten dat ook Lien en Eberhard verzetswerk gaan doen. 

Onderduik in Bergen

Ze weten een huis en een vakantiewoning te betrekken in het relatief veilige buitengebied aan de kust van Bergen(NH). Daar duiken Janny en Lien onder met hun gezinnen en hun ouders. En ze bieden ook onderduik aan anderen die op de vlucht zijn voor de Duitsers. Vanuit Bergen blijven zij actief in het verzet.
Als de Duitsers besluiten in het kustgebied van Bergen te gaan bouwen aan de Atlantik Wall -een Duitse kustverdedigingslinie van meer dan 5000 kilometer van Noorwegen tot de grens van Portugal met bunkers en kanon-stellingen om zo landingen van de geallieerden te voorkomen- moeten de Brilleslijpers weg uit Bergen.

Onderduik in 't Gooi

Van twee rijke dames in Amsterdam kunnen ze een afgelegen zomerhuis huren in het Gooi: 't Hooge Nest, op de grens van Naarden en Huizen. Daar nemen de Brilleslijpers met hun familie begin februari 1943 hun intrek en herbergen velen die moeten onderduiken voor de Duitsers. Soms wonen er in 't Hooge Nest wel 25 onderduikers. Het is een enorme villa met voldoende plaats voor onderduikers. Al gauw zou 't Hooge Nest onder de leiding van de zussen Brilleslijper uitgroeien tot een van de grootste onderduik-adressen van Nederland. Ze slagen erin een onderduik-gemeenschap te creëren waar in een schijnbaar ongedwongen sfeer ruimte is voor toneel, muziek en dans. 

Westerbork

Toch slaat in de zomer van 1944 ook bij 't Hooge Nest het noodlot toe. Door verraad worden de meeste bewoners gearresteerd. Hun mannen en kinderen weten de dans te ontspringen. Maar Janny en Lien Brilleslijper worden afgevoerd. Eerst naar het politiebureau in Amsterdam, waar ze door de Duitsers tijdens verhoren ernstig worden mishandeld, later naar Kamp Westerbork, waar ze als "criminelen" in de strafafdeling worden opgesloten. Daar moeten ze oude batterijen demonteren. In Kamp Westerbork raken ze bevriend met Anne en Margot Frank. 

Kinderen niet naar Westerbork

Lien's dochtertje Kathinka en Janny's zoontje Rob, dan 5 jaar, (babyfoto hiernaast: Rob met z'n moeder Janny) en dochtertje Liselotte worden op het laatste moment niet naar Westerbork afgevoerd, omdat ze half-joods zijn. Ze konden worden ondergebracht bij huisarts Van den Berg in Huizen. Ze overleven de oorlog.

Video-reportage

Zoon Rob Brandes komt ter gelegenheid van de Westerbork-herdenking op 11 april 2021 aan het woord in een video-reportage uitgezonden door NOS Televisie. De reportage met Rob is hiernaast te bekijken door op de startknop te klikken.

Vernietigingskamp Auschwitz

Op 3 september 1944 worden Janny, Lien, hun broertje Jaap en hun ouders en de familie Frank in het laatste transport van 279 joodse gevangenen van Kamp Westerbork, bijeengepakt in goederenwagons, gedeporteerd naar vernietigingskamp Auschwitz in Polen. Hun ouders en hun broertje Jaap overleven het niet. Ze worden direct na aankomst vermoord in de gaskamers. Janny en Lien hebben Auschwitz wel overleefd. Misschien ook wel omdat ze er daar in de hel van het vernietingskamp koste wat het kost in geslaagd zijn samen te blijven. Zodat ze elkaar tot steun konden zijn.

Bergen-Belsen

Toen de Russische en westerse troepen oprukten in Polen en Duitsland werden Janny, Lien en de zusjes Frank op transport gesteld naar het overvolle concentratiekamp Bergen-Belsen, gelegen aan de Lünerberger Heide in Duitsland. Daar waren geen gaskamers, maar de omstandigheden in dit kamp waren huiveringwekkend. Opeengepakt in veel te kleine barakken en tenten, met nauwelijks voedsel en drinkwater, vielen de uitgemergelde gevangenen ten prooi aan dodelijke besmettelijke ziekten, zoals tyfus. Per dag stierven duizenden gevangenen. Hun lijken werden naast de barakken en tenten opgestapeld. Er werd een begin gemaakt met het graven van massagraven. 
Janny en Lien hadden kunnen regelen dat ze verpleegster werden in het kamp. Maar veel te verplegen viel er niet: er was geen schoon water, geen voedsel en er waren geen medicijnen. Zo goed en zo kwaad als het ging, probeerden ze toch mensen te helpen. Dat deden ze ook bij Margot en Anne Frank. Tevergeefs: ze stierven kort na elkaar. Janny en Lien hebben ze in het massagraf moeten begraven.   2003

Bevrijding

Op 15 april 1945 wordt Bergen-Belsen door de Engelsen bevrijd. Onder de overlevenden zijn Janny en Lien Brilleslijper, ziek en sterk vermagerd. Uiteindelijk lukt het ze vanuit de chaos in Duitsland naar Nederland terug te keren. Daar worden ze herenigd met hun echtgenoten en kinderen. Janny is tot haar overlijden op 15 augustus 2003 in haar vertrouwde Amsterdam blijven wonen. Haar zus Lien verhuist als overtuigd communist, samen met haar man in de '50-er jaren naar Oost-Berlijn.

Documentaire De Laatste Zeven Maanden

In de Emmy Award-winnende documentaire ' De Laatste Zeven Maanden' van regisseur Willy Lindwer komt Janny Brilleslijper uitgebreid aan het woord over de ontberingen in de concentratiekampen en de vriendschap die zij en haar zus Lien hadden met Anne en Margot Frank. De documentaire is destijds op televisie uitgezonden door de TROS en uitgebracht in een aantal talen. De film is te bekijken door op de startknop in de afbeelding te klikken.

Boek 't Hooge Nest

Over het leven van Janny en Lien Brilleslijper en hun familie is een boek geschreven met als titel 't Hooge Nest'. Auteur is Roxane van Iperen, die in 2012 samen met haar man het voormalige onderduikhuis kocht en daarmee geïnspireerd raakt voor een boek over de geschiedenis van het huis. Ze restaureren 't Hooge Nest en komen daarbij tot hun verrassing, kamer voor kamer, tastbare herinneringen aan een voor hen onbekende onderduikgeschiedenis tegen: "Met onze blote handen", zo schrijft Roxane van Iperen in haar boek, "trekken we de vloerbedekking los en in bijna iedere kamer ontdekken we luiken in de houten vloeren en schuilplekken achter oude lambrisering. Daar treffen we kaarsstompen, bladmuziek, oude verzetskrantjes aan. Zo begint ook de reconstructie van de geschiedenis van 't Hooge Nest. Een verbijsterende geschiedenis die, zo blijkt, een belangrijk deel van ons oorlogsverleden omvat, dat onder een breed publiek onbekend is- zelfs in de omgeving van het huis". 
Het boek ' t Hooge Nest' dat in 2018 is verschenen is uitgegeven door Lebowski Publishers- ISBN 978 90 488 41783. Het is te verkrijgen in de boekhandel. Er is ook een ebook versie.