Holocaust

"Er zijn in de Tweede Wereldoorlog geen zes miljoen joden uitgeroeid,
maar er is één jood vermoord, en dat zes miljoen keer." Abel Herzberg

Shoa

De Holocaust, ook wel Shoah, Shoa of Sjoa (Hebreeuws: השואה Ha-Shoah) genoemd, was de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi's en hun bondgenoten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het woord holocaust betekent "brandoffer" en is afgeleid van het Oudgriekse woord ὁλόκαυστον (holokauston), wat letterlijk 'geheel verbrand' betekent. Tijdens de overheersing door nazi-Duitsland werden er tussen de 5,1 en 6 miljoen Europese Joden vermoord. De moorden vonden grotendeels plaats in vernietigingskampen in gaskamers en bij massa-executies door Einsatzgruppen.

5 miljoen anderen vermoord

Naast naar schatting 6 miljoen Joden hebben de nazi's ook ongeveer 5 miljoen anderen vermoord. Het betreft nationaal-socialistische massamoorden op onder andere Roma- en Sinti zigeuners (zie de thema-pagina Zigeunervervolging), Polen en andere Slaven, de dood van Sovjet-krijgsgevangenen, homoseksuele mannen, Jehova's getuigen, gehandicapten en politieke tegenstanders.

De aanloop
De aanloop naar de Holocaust/Shoa begon met door de Nazi regering en partij aangemoedigde pesterijen door radicale elementen. Deze pesterijen omvatten onder andere uitschelden, belachelijk maken, molestaties en zo nu en dan ook moord. Wanneer het te gortig werd, werd zoals de nazi's zelf zeiden 'van bovenaf ingegrepen', waarna de regering de radicalen 'tevreden stelde' met antisemitische maatregelen om 'verder geweld te voorkomen'. Dit culmineerde uiteindelijk in de 'Neurenberger wetten' van 1935. Dit omvatte een pakket discriminerende maatregelen alsmede regelgeving die bepaalde wie er wel en wie niet een Duitser of Jood was. Door die nieuwe wetgeving raakten Joden hun burgerrechten kwijt en werden huwelijken tussen Joden en niet-Joden verboden.
Gedurende de jaren 1930 en vroege jaren 1940 hebben de nazi's verschillende strategieën gehanteerd om, zoals zij het noemden, ’een oplossing voor het Joodse vraagstuk' te vinden en verwezenlijken. Deze vallen ruwweg in te delen in assimilatie, emigratie, deportatie en uitroeiing. Net als de andere drie werd uitroeiing overwogen, maar lange tijd gezien als onwenselijk of onuitvoerbaar. Pas toen de andere plannen waren mislukt, werd dit in 1941 de definitieve oplossing (Endlösung).

Endlösung (vernietiging)

Hitler nam het besluit tot vernietiging van het Europese Jodendom (de zogeheten 'Endlösung der Judenfrage', ofwel de Eindoplossing van het Jodenprobleem) naar alle waarschijnlijkheid in september 1941.Tijdens de Wannseeconferentie in een villa aan de Wannsee nabij Berlijn in januari 1942 werd de logistieke uitvoering van het besluit besproken. Adolf Eichmann, een van de beruchtste betrokkenen bij de Holocaust, was een van de aanwezigen. Vanaf dat moment kon gesproken worden van een van tevoren beraamde en systematisch uitgevoerde genocide, voor zover deze feitelijk al niet aan de gang was. Overigens was er al eerder een systematische genocide aan de gang: het optreden van de beruchte Einsatzgruppen, die vlak achter de oprukkende Wehrmacht aan het Oostfront direct alle Joden en communisten oppakten en vermoordden in massale executies. Dit was op bevel van Berlijn georganiseerd en begon al in juli 1941, toen Hitler de Sovjet-Unie binnenviel.

Vernietigingskampen

Arbeit macht frei Auschwitz Voor de Endlösung werden vernietigingskampen ingericht. Deze kampen waren bedoeld om doelbewust en systematisch te vermoorden. Een vernietigingskamp is een kamp waar de meeste gevangenen onmiddellijk na aankomst vergast werden. Dit lot trof sowieso de zieken, ouderen en kinderen. De gevangenen die in leven gehouden werden, kregen verscheidene taken met als doel het kamp draaiende te houden. Die werkzaamheden varieerden van zware arbeid tot dienst in bijvoorbeeld de keukens. Uiteindelijk zouden ook deze gevangenen vergast worden. Bekende vernietigingskampen waren bijvoorbeeld Auschwitz, Sobibor, Majdanek,Treblinka.

Concentratiekampen
Naast vernietigingskampen hadden de nazi's een groot aantal concentratiekampen, zoals Dachau bij München (foto rechts) en Buchenwald. Een concentratiekamp is niet hetzelfde als een vernietigingskamp. Zoals de naam impliceert is een concentratiekamp een werkkamp waar gevangenen geconcentreerd werden. De meeste doden vielen daar door het zware werk, ondervoeding, ziekten en mishandeling. Deze werkkampen kan men bijvoorbeeld vergelijken met de zogenoemde "goelags" in Sovjet-Russisch Siberië. In de jaren veertig werden veel concentratiekampen ook van gaskamers voorzien, waarna ook daar gevangenen vergast werden.

Doorgangskampen
Naast de concentratie- en vernietigingskampen bestonden er ook de zogenoemde doorgangskampen. Dit waren kampen die opgezet werden om mensen te verzamelen en vervolgens in een wekelijks schema in speciale treinen op transport te stellen naar de vernietigingskampen. In Nederland waren Westerbork, Vught (Herzogenbusch) en Amersfoort voorbeelden van doorgangskampen. In Tsjechië was Theresienstadt officieel een doorgangskamp.

Kaart concentratie-en vernietigingskampen Tweede Wereldoorlog

Op onderstaande kaart staan alle concentratie-vernietigings-en doorgangskampen van de Nazi's in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Doorklik naar grotere kaart en lijst van kampen >>

Kamp Sylt op Engels kanaaleiland

Kamp Sylt was een bijna onbekend concentratiekamp op het Engelse kanaaleiland Alderney, dat door de Duitsers veroverd was. Er zaten voornamelijk Joodse dwangarbeiders gevangen, die onderdelen voor de Atlantikwall moesten maken. Meer informatie over Kamp Sylt is hier >> te vinden.

Nederlandse kampen
Westerbork wachttoren in de sneeuw Nederland kende een aantal concentratiekampen. De grootste waren kampen bij Vught, Amersfoort en Westerbork.
Joden moesten zich melden op speciale data bij verzamelplaatsen waaronder de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam en Loods 24 in Rotterdam. Vandaaruit werden ze meestal in de nacht naar stations vervoerd en met gereserveerde personentreinen van de Nederlandse Spoorwegen naar Westerbork getransporteerd. Daar aangekomen werd iedereen in de grote zaal geregistreerd en ingeschreven in het bevolkingsregister van de gemeente Westerbork.

Naar Kamp Westerbork

In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden de Joodse werkkampen die verspreid waren over heel Nederland leeggehaald en werden ook de aanverwanten afgevoerd naar Kamp Westerbork. Er arriveerden 10.000 mensen op één dag. In totaal zijn vanuit Westerbork 107.000 voornamelijk Nederlandse joden op transport gesteld naar de vernietigingskampen. Slechts 5000 overleefden het.

Documentaire

Over Kamp Westerbork en de transporten naar de vernietigingskampen heeft Pia Media een documentaire gemaakt, die door Omroep MAX op televisie is uitgezonden. De titel: 'Getekend in Westerbork'.
De film is hiernaast te zien.

Tekst en kleurenfoto's : Pia Media

HIERONDER: VERHALEN OVER DE HOLOCAUST

Nederland - Holocaust

Joop Abbink en David van der Reis

David van der Reis en Joop Abbink: de 'Band of Brothers' van twee verzetsstrijders.

Holocaust

Shoa

5 miljoen anderen vermoord

Endlösung (vernietiging)

Vernietigingskampen

Kaart concentratie-en vernietigingskampen Tweede Wereldoorlog

Kamp Sylt op Engels kanaaleiland

Naar Kamp Westerbork

Documentaire

Joop Abbink en David van der Reis

Henry van Adelsbergen

Miel Andriesse

Emiel Bakker

Edith Roseij Beek

Paul Beek

Het gezin Biemold

Janny en Lien Brilleslijper

Robert Busnac

Maurits Cohen

Alida Fles-Vos

Micha Gelber

Sallo van Gelder

Rob Goldsteen

Eddy Hamel

Tswi Joseef Herschel

Rivka Hoek

Johnny & Jones

Leo Kok

Harry Koopman

Louk de Liever

Wim Loeb

George en Ursula Mueller

Jaap Nijstad

David van der Reis en Joop Abbink

Riet de Rooij-Colet

Uri Speelman

Ed Spetter

Eliezer Spetter

Familie Veffer

Ies Vorst

Nol van Wesel en Max Kannewasser

Carel Wiemers